TUĞRULBEY CAMİİ / (ZAL PAŞA CAMİİ)

Ahlat - Erciş yolu güzergahı üzerinde Adilcevaz ayırımı üzerinde yer almaktadır. Yapının güneyinde Van Gölü, kuzeyinde Adilcevaz kalesi, batısında Adilcevaz yol ayrımı, doğusunda engebeli arazi bulunmaktadır.

Caminin kitabesi olmadığından hangi tarihte bina edildiği kesin olarak bilinmemektedir. Osmanlıya ait vakfiyelerde, 1572 yılında Zal Paşa Caminin inşaatına Mimar Sinan tarafından başlandığı ve 1580’de tamamlandığı belirtilmektedir.

Yapı 1965 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir ve günümüzde ibadete açıktır. Anadolu’da kubbeli tip camilere ilk örnek teşkil etmesi bakımından önemlidir. Ayrıca Osmanlı mimari anlayışında 16. yy.da çok fazla rastlanmayan çok kubbe örtü sistemiyle inşa edilmiştir.

Yol seviyesinden kademeli merdivenlerle inilen kuzey cephede son cemaat yeri, doğu ve batı yanlarda antre duvarları şeklindeki camiin beden duvarları uzantısı ve bu duvarlar arasına konulmuş olan tezyinatsız sade başlıklı silindirik iki sütunun destekle¬diği sivri kemerlerle üç bölüme ayrılmıştır.

Ortalama 1.50 m kalınlığındaki duvarları ile masif bir görünüş arz eden beden duvarlarında yeknesaklığı yok etmek için yer yer bölgeye has taş tezyinatına yer vermek suretiyle eserin cephelerine kuvvetli bir kontrasala hareket kazandırılmış bulunmaktadır. Yer yer koyu ve açık renk taş kullanılmak suretiyle cephe görünüşüne renk katılmıştır.

Kıble cephede gene iki sıra halinde bulunan pencerelerden alt sıradakiler sivri kemer nişli olup iki köşedeki bölüme açılmakta, üst sırada ise biri tam ortada diğer ikisi alt pencerelerin tam üzerinde olmak üzere üç küçük pencere yer almaktadır.

Mihrap beş kenarlı küçük bir çıkıntı teşkil etmekte ve adeta ortadan ikiye kesilerek duvara yapıştırılmış minyatür bir kümbet görünüşündedir.

Kare kaide üzerinde silindirik dört sütun ve bu sütunları birbirleri ile beden duvarlarına bağlayan kesme taştan sivri kemerlerle dokuz bölüme ayrılmış olan mekan tamamen, kesme taş pandantifli kubbelerle örtülmüştür. Üst kısımda kemer içindeki alınlığa kufi yazı ile kabartma olarak ayetel kürsü yazılmış, kemer profilasyonu iki rozetle süslenmiş olup bunlardan soldakine “Mührü Süleyman ” motifi işlenmiştir.

Minare ve camii yapımında renkli faz kullanılmıştır.